'We komen al een heel eind als iedereen in zijn tuin twee à drie wilde bloemen plant.'

Foto's door Kees van de Veen

Cruydt-Hoeck in het Friese Nijeberkoop levert zaden van zo'n vijfhonderd van inheemse wilde bloemen en planten. De vraag daarnaar neemt toe. Dat wijst erop dat de noodzaak van meer biodiversiteit is ingedaald, meent eigenaar Jasper Helmantel. ‘Herstel van soortenrijkdom is onze missie.’

Karin de Mik in Trouw 13 juni 2024, 21:26

Cruydt-Hoeck is een bedrijf, maar tegelijk ook een lustoord, waar gekwetter van vogels en gezoem van bijen zich mengen. De kwekerij is idyllisch gelegen en omzoomd door hoge bomen en ander groen in het Friese Nijeberkoop. De onderneming heeft 20 hectare in bezit, waar kleurrijke velden vol inheemse bloemen staan, maar ook ronde kassen waar zaden ontkiemen en kleine plantjes worden gekweekt.

In een verbouwde boerderij worden de zaden gezeefd en ontdaan van strootjes en stofjes (geschoond), verpakt (veel gebeurt nog met de hand) en gekoeld. En daarna verstuurd naar de klant. Eigenaar Jasper Helmantel (45), een grote man met een zachte uitstraling, beent deze voorjaarsdag over de paden van de kwekerij.

Er staat van alles te ontkiemen in de kassen: van teunisbloem tot kaardenbol, maar ook minder bekende plantjes als duifkruid, oorsilene en trosgamander. Vroeger kwamen deze inheemse planten in Nederland en Vlaanderen en omgeving van nature voor. Nu zijn ze nog sporadisch te vinden. “Ze worden hier gekweekt voor hun zaad of als plantje verkocht. Om de wilde, oorspronkelijke genen te behouden, zoeken we steeds nieuwe populaties. Na vijf generaties kweek heb je een kweekplant en geen wilde plant.”

Het gras aan de randen van de velden staat hoog. “We hebben hier ook heggen, hagen, berken, wilde rozen, lijsterbes en fruitbomen geplant”, wijst Helmantel. Alles voor de vogels, insecten, bijen, hommels en vlinders.

Hun droom? Bijdragen aan de soortenrijkdom

Helmantel en zijn vrouw Jojanneke Bijkerk (46) namen het bedrijf in 2007 over. Hij werkte in die tijd als tuinontwerper en kweker, zij als ecoloog bij een onderzoeksbureau. Het idealistische stel had een droom: met een eigen kwekerij bijdragen aan de soortenrijkdom. Ze begonnen met zijn tweeën, nu werken er 45 mensen bij Cruydt-Hoeck.

Het bedrijf is de grootste specialist in zaden van inheemse planten en bloemen van Nederland. De afnemers van zadenmengsels zijn gemeentes (voor hun openbaar groen, parken en heemtuinen), particulieren en agrariërs. De omzet (in 2023 was die 3,5 miljoen; dit jaar naar verwachting 4 miljoen euro) neemt elk jaar gestaag toe. Een teken dat het besef tot een brede laag is doorgedrongen dat wilde bloemen en planten nodig zijn voor meer vlinders, insecten, vogels en bijen.

De zaden en planten bij Cruydt-Hoeck worden op milieuvriendelijke manier geteeld, zonder gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. Partners nemen een deel van de kweek (15 hectare) voor hun rekening. Het streven is om het totaal aantal hectares binnen vijf tot zeven jaar van nu 55 hectare te vergroten tot 100-150 hectare. “Er is grond genoeg”, licht Helmantel toe. “Alleen is de zadenteelt van inheemse planten vrij specifiek. Onze teeltpartners moeten de nodige kennis en ervaring opdoen. Dat vergt tijd. Mensen beginnen vaak met kleine percelen en kijken dan of het bij ze past.”

Groter worden betekent meer omzet. Toch is meer geld verdienen geen hoofddoel op zich, benadrukt Helmantel. “Het idee is vaak dat je als idealist geen geld wilt verdienen. Maar voor ons is winst wel een voorwaarde om ons doel te realiseren. En dat is het herstel van de biodiversiteit. Daarop ligt onze focus. En wij moeten natuurlijk ook kunnen investeren en de lonen uitbetalen.”

Als natuurlijke vijanden wegvallen, is er disbalans

Waarom dat van groot belang is, legt hij graag nog eens uit. “Als mens hebben we de natuur nodig voor de bestuiving van onze gewassen en onze voedselvoorziening. Maar ook voor het maken van medicijnen en ziekte- en plaagbestrijding.” Als voorbeeld geeft hij de bestrijding van de eikenprocessierups. “Die rupsen waren er vroeger ook al”, weet de ondernemer. “Alleen was de natuur toen meer in balans. Sluipwespen en vogels waren er volop en zij aten die rupsjes op. Nu die natuurlijke vijanden er niet of veel minder zijn, is er disbalans. Dus spuiten we die processierups dood. Maar als de natuur in balans is, hoef je geen gif te spuiten. Dat is sowieso schadelijk.”

Alle leven hangt met elkaar samen, meent Helmantel. “De mens is onderdeel van de natuur. Gaan het bodemleven en de biodiversiteit achteruit, dan raakt dat vroeg of laat de mens. Als de mens uitsterft, herstelt de natuur zich wel. De planeet blijft gewoon bestaan.” Dus daar maakt hij zich niet veel zorgen over. “Maar we willen toch ook dat onze kinderen, neefjes en nichtjes een toekomst hebben.”

Helmantel wil de ernst van de zaak benoemen, maar anderen daarna inspireren om tot actie over te gaan. “De insectenstand kachelt achteruit. Het is gewoon vijf over twaalf. We moeten met zijn allen als de sodemieter aan de slag.” Het goede nieuws is dat de mens het biodiversiteitsprobleem kan oplossen, onderstreept hij.

“Als wij wilde planten en bomen terugbrengen in de leefomgeving, komen de bijen, vogels, vlinders en insecten ook terug en wordt het ecosysteem hersteld. We komen al een heel eind als iedereen in zijn tuin twee à drie wilde bloemen plant”, meent hij. “De dagkoekoeksbloem vind ik bijvoorbeeld een mooie bloem, maar ook de margriet, knoopkruid en kattenstaarten zijn een aanwinst voor je tuin.”

‘We moeten bomen planten, veel bomen’

Sierplanten hoeven wat hem betreft niet weg, haast hij zich te zeggen. “Ook al dragen ze niet veel bij aan de biodiversiteit, ze zijn wel heel leuk. Dat vind ik als tuinier ook. Maar plant dan ook enkelbloemige sierplanten. Stuifmeel zit bij deze planten niet verstopt in de kelk. Vlinders en bijen kunnen er zo gemakkelijk bij. Wat trouwens wel uit de tuin moet zijn te veel tegels. En we moeten bomen planten. Veel bomen.”

Maar waarom zijn juist wilde bloemen en planten cruciaal voor het herstellen van de biodiversiteit? Helmantel legt uit: “Inheemse planten sluiten naadloos aan bij de insecten die hier voorkomen. Een goed voorbeeld is de Europese zomereik. Op een oude eik kunnen zomaar 300 à 400 organismen als insecten, schimmels, bacteriën, korstmossen en vogels leven. Maar zet je die boom in Amerika neer, dan zit er bijna niks op.” Andersom geldt dat ook, geeft hij aan. “De Amerikaanse eik die je hier veel ziet, daar zitten bijna geen organismen op. Maar in Amerika waar hij thuishoort zit het er vol mee.”

Hoopvol is dat in steeds bredere lagen van de bevolking en bij steeds meer gemeenten het besef doordringt dat mengsels van wilde bloemen het verschil kunnen maken, vertelt Helmantel. “Veel gemeenten zien het belang van inheemse bloemen in. Ja, meer dan zo’n vijf jaar geleden. Dat blijkt onder anderen uit onze stijgende omzet.”

In september vorig jaar introduceerde het bedrijf met succes op speciale grondsoorten gerichte gemeentemengsels. Helmantel: “Voor alle 342 gemeenten in Nederland hebben we zadenmixen gemaakt die passen bij de grondsoort. En dat pakken gemeenten goed op. Een mooi voorbeeld is Tilburg, dat op de scheidslijn van zand en veen ligt. Dat bloemenweidemengsel hebben we samen met hun ecoloog samengesteld. Het bestaat onder anderen uit vlasbekjes, zandblauwtje, Sint-Janskruid, hazenpootje, knoopkruid en kleine leeuwentand. Als de gemeente vragen krijgt van particulieren wat geschikt is voor een wilde tuin, kunnen ze hiernaar verwijzen. Dit mengsel mag je altijd zaaien. Heel mooi, want hoe meer wilde bloemen en planten, hoe beter!”