Project Knautiabij en Knautiawespbij

Overleven en voortplanten is geen kleinigheid voor de Knautiabij: ze stelt zeer specifieke eisen aan haar leefomgeving. Voor nectar vliegt ze hoofdzakelijk op de inheemse Beemdkroon (Knautia arvensis), en af en toe op Duifkruid (Scabiosa columbaria) of Grote centaurie (Centaurea scabiosa). De afstand die ze aflegt voor het zoeken van voedsel is maximaal 130 meter. Natuurlijk is de hoeveelheid voedsel van groot belang, daarom komt de soort alleen voor bij grote populaties Beemdkroon (onderzoek wijst uit dat wanneer een populatie 50 planten groot is, de kans 90% is dat de Knautiabij aanwezig is). Op die prachtige plek waar Beemdkroon rijkelijk bloeit, moet er ook nog een onbegroeid zanderig plekje aanwezig zijn waar het vrouwtje een nest kan maken. Het nest bestaat uit een zelf uitgegraven gang met meerdere kamers. Ze maakt 2 à 3 keer in haar leven een nest en dan legt ze er per keer ongeveer zes eitjes in. Om het allemaal nog lastiger te maken legt, in datzelfde nest, de Knautiawespbij haar eitjes, waar haar nageslacht de larve van de Knautiabij doodt en de voedselvoorraad opeet. Het verspreidingsgebied van deze ‘koekoeksbij’ komt logischerwijs overeen met dat van de Knautiabij.

In Gelderland is de Knautiabij zeer zeldzaam, in tegenstelling tot Zuid-Limburg waar de soort meer voorkomt. Omdat de aanwezigheid van deze bij een goede algemene indicator voor gezonde natuur is, heeft adviesbureau ATKB in samenwerking met de provincie Gelderland besloten tot een inventarisatie van de soort en het ontwikkelen van een herstelplan voor de leefomgeving.

Plant en bij zijn zo innig met elkaar verbonden, dat wanneer je de Knautiabij en daarmee de Knautiawespbij wilt ondersteunen, je vanzelfsprekend begint bij de waardplant. En daar komt Cruydt-Hoeck om de hoek kijken…

Beemdkroon is een typische plant voor het rivierengebied. Je vindt de plant op bloemrijke dijken, rivierruggetjes, zandige oeverwallen en in glanshaverhooilanden, maar de soort is zeldzaam en staat op de Rode lijst. Vooruitlopend op de voorgenomen maatregelen oogstte Cruydt-Hoeck in samenwerking met Staatsbosbeheer al wel zaden van Beemdkroon in de Gelderse poort. Dit is een grensoverschrijdend natuurgebied in Nederland en Duitsland dat zich uitstrekt langs de Waal waar nog vitale populaties van de soort voorkomen.

Cruydt-Hoeck kweekt de zaden op onder ideale omstandigheden waardoor ze – in tegenstelling tot in de natuur – een grotere kans hebben om tot wasdom te komen. Met een theelepel zaad kan Cruydt-Hoeck al snel een bed met 50 planten opzetten. Doel is om genoeg genetisch divers bronzaad te kweken om op plekken waar de populatie wegkwijnt te kunnen zaaien of om de soort op geschikte plekken aan te planten. Ook worden de zaden direct gezaaid op potentieel geschikte groeiplaatsen. We hopen dit jaar aan de slag te kunnen met het uitplanten en verder optimaliseren van het leefgebied. Dit leidt tot prachtige bloemrijke dijken en het vergroten en versterken van het leefgebied van de Knautiabij.

Naast het vermeerderen van wild beemdkroonzaad, richt het herstelplan, geschreven door Douwe Schut (ATKB) en Iris Niemeijer (Ecologisch Advies Bureau Stachys) zich onder andere op de volgende zaken:

• Aangepast maaibeheer. Beemdkroon bloeit van mei tot september. Om de plant zaad te laten zetten is het noodzakelijk om laat te maaien (augustus tot september). Dit maaibeleid is zichtbaar succesvol binnen enkele jaren. Aangepast begrazingsbeheer.
• Het creëren van verbindingen waar mogelijk tussen de leefgebieden van de Knautiabij. Onderzoek naar het belang van de verspreiding van zaden door mieren. Beemdkroonzaden hebben een mierenbroodje, een wit, oliehoudend aanhangsel waar – u raadt het al – mieren dol op zijn.
• Concurrentiebeperking van honingbijen door plaatsing bijenkasten op minimaal 3 km van beemdkroonpopulaties toe te staan.
• Herinrichting en verbetering bodemprofiel van mogelijk geschikte terreinen voor introductie van Beemdkroon door te zaaien, planten of via het verspreiden van maaisel.