Eikenprocessierups: bestrijden of samenwerken?

Hoe houden we de eikenprocessierupsenpopulatie op de lange termijn in toom? Cruydt-Hoeck streeft ernaar ‘plagen’ en ziektes te zien als ‘klokkenluiders’; als een aanleiding om te kijken naar zaken als luchtkwaliteit, bodemkwaliteit en biodiversiteit. Regelmatig blijkt er een ecologische onbalans te zijn waar we op natuurlijke wijze iets aan kunnen doen. 

Trek natuurlijke vijanden aan!
Als het gaat om de eikenprocessierups zien we dat onder meer het gebrek aan biodiversiteit in de directe omgeving van eikenbomen in ons cultuurlandschap een rol speelt. Lange eikenlanen in combinatie met kort gemaaide bermen zijn een waar paradijs voor de eikenprocessierups. Hun voedsel, het eikenblad, is binnen bereik, terwijl natuurlijke vijanden nergens te bekennen zijn. In een ‘kaal’ landschap vinden roofinsecten en vogels immers weinig voedsel en ontbreken plekken waar ze zich voort kunnen planten en schuilen. 

Momenteel kunnen de populaties van natuurlijke vijanden de eikenprocessierups-uitbraak niet bijhouden. De verwachting is echter dat de plaagdruk door een overdaad aan natuurlijke vijanden op den duur zal afnemen, maar daarvoor moet er wel wat gebeuren! Het doorbreken van monoculturen van eikenlanen, het plaatsen van nestkasten voor vogels en vleermuizen en de toepassing van inheemse struiken en planten, kunnen de biodiversiteit versterken en zo bijdragen aan het bestrijden van ziektes en plagen. Een mooie vorm van samenwerken met de natuur! De resultaten van het project Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups onder leiding van Stichting Boermarke Wapserveen (zie kader) bevestigen dat natuurlijke bestrijding effectief is. 

Geschikte bloemenmengsels
Cruydt-Hoeck stelt voor gebieden buiten de bebouwde kom lokaal passende bloemenmengsels samen die aantrekkelijk zijn voor de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zoals sluipwespen, sluipvliegen, kevers, roofwantsen en gaasvlieglarven. In dorp en stad kunnen onze standaard bloemenmengsels G1 en G2 goed worden ingezet. 

Zaaitip!
Zaai de wilde bloemenzaden in de directe omgeving van de eik. Ongeveer binnen een cirkel van 500 meter. Dit is een afstand die de meeste natuurlijke vijanden vliegend redelijk kunnen overbruggen. In verband met droogte zaai je liever niet direct onder de boom, want dan kunnen de zaden slecht tot ontwikkeling komen. Wel is het mogelijk om opgekweekte droogtebestendige soorten als mannetjesereprijs en het muizenoortje te planten. 

Project Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups zeer succesvol
In de gemeente Westerveld startte eind 2017 het project Natuurlijke bestrijding eikenprocessierups onder leiding van Stichting Boermarke Wapserveen. Na drie jaar blijkt de aanpak zeer succesvol. In het kort: naast de proeflocatie, zijn er drie verschillende controlelocaties gemonitord. Op iedere locatie stonden 64 eiken onder gelijksoortige omstandigheden. Op de proeflocatie werden onder meer de volgende maatregelen genomen:

• Plaatsen van vogelnestkasten en vleermuiskasten
• Plaatsen van insectenkasten met geparasiteerde nesten
• Inzaaien en aanplanten van wilde bloemen in de berm en een strook weiland
• Uitzetten van gaasvlieglarven 

In 2020 werden 109 eikenprocessierupsnesten van klein formaat verwijderd op de proeflocatie (gemiddeld 1,7 nest per boom). Uit 80 procent van de nesten die werden aangetroffen op de proeflocaties is geen enkele eikenprocessievlinder uitgevlogen. 16 nesten waren namelijk volledig geparasiteerd door onder andere sluipvliegen en 72 nesten waren volledig leeg gevreten door vogels. Op de controlelocaties werden in sommige bomen meer dan 20 nesten aangetroffen. In vergelijking met de drie controlelocaties lag het aantal nesten op de proeflocatie 72%, 71% en 28% procent lager. De onderzoekers concluderen na drie jaar dat door de biodiversiteit te stimuleren het op de lange termijn mogelijk is om eikenprocessierupspopulaties beheersbaar te houden. Het grootste deel van de rupsen werd opgegeten door mezen, maar ook bonte vliegenvangers, vinken, zwartkoppen, spreeuwen, ringmussen en spechten aten de rupsen. De wilde bloemenberm - die bewust niet gemaaid werd - fungeerde in 2020 volop als schuil- en voedselplek voor allerlei insecten, wat de plek weer aantrekkelijk maakt voor vogels. Op de proeflocatie werden soldaatjes, lieveheersbeestjes, gaasvliegen, verschillende soorten vlinders, zweefvliegen, kevers en verschillende soorten vliegen, waaronder roofvliegen en sluipvliegen, waargenomen. Met name de sluipvlieg Carcelia iliaca die gespecialiseerd is op de eikenprocessierups, blijkt een ‘effectieve’ natuurlijke vijand. 

Meer weten? Lees dan het uitgebreide artikel op Nature Today.  

De voordelen van samenwerken met de natuur!

• Insectenplagen worden vaak bestreden met (biologische) bestrijdingsmiddelen. Deze middelen zijn echter niet selectief in wat ze bestrijden. Ze doden meer soorten insecten. In dit geval ook andere nacht- en dagvlinders die op de eiken voorkomen.
• + Het is op dit moment niet raadzaam om uitsluitend te vertrouwen op natuurlijke bestrijding, daarvoor is er te weinig evenwicht, maar op de lange termijn is natuurlijke bestrijding goedkoper en effectiever. Het wegzuigen en wegbranden van nesten of de inzet van bestrijdingsmiddelen kost geld en tijd. In het algemeen kun je ook stellen dat kunstmatige ingrepen zelden de oorzaak van het probleem aanpakken. Als er na de kunstmatige ingreep geen voedsel te vinden is in de eiken, komen bijvoorbeeld kool- en pimpelmezen ook niet zoeken op de eik waardoor er grote kans is dat er zich nieuwe populaties eikenprocessierups vestigen.
• + Het stimuleren van de biodiversiteit is altijd een goed idee. U bevordert de gezondheid en veerkracht van de natuur in zijn geheel.